Merhum Cemil Meriç’in meşhur olmuş “ideolojiler idrakimize giydirilmiş deli gömlekleridir.” sözü beni hep düşündürmüştür. Öncelikle belirtmeliyim ki bu söz taşıdğı geniş haklılık payı itibariyle derin bir tefekküre dayanan isabetli bir tespiti içermektedir. Ancak bu söz taşıdığı anlam ve sebep olduğu yaklaşım itibariyle kusurlu bir boyuta da sahiptir. İlk bakışta kulağa hoş bir retorik olarak gelen bu söz üzerinden, adı zaten kötüye çıkmış, “ideoloji” kavramına yüzeysel ve küçümser bir bakışla bakılması özellikle dindar kesimde çok yaygın. Meriç’in bu sözü dindarların ideoloji bağlamında öteki algısını inşa ediyor. Çünkü biz dindarlara göre ideolojiler ilahlık iddiası taslayan insanların elinden çıkmış çakma dinlerdir. Bu açıdan dindar bir zihnin çabucak benimsediği bu söz, sağ sol çatışmasına binlerce canı kurban vermiş bir ülkenin insanları açısından da oldukça anlamlıdır.
Bu sözle genelde ideolojiler yüzünden militanlaşan, kendinden olmayanı ötekileştiren ve hatta ona hayat hakkı tanımayan davranışlar eleştirilmektedir. Ancak göz ardı edilen şey ise din ile İdeoloji arasında en temel farkın sadece dünyevî/uhrevî ayırımı olduğudur. Biraz düşünülürse “din”lerin de “deli gömleği” olabileceği görülecektir. Stalin ya da Pol Pot ya da Hitler kendi ideolojileri adına ne kadar vahşi zulümler işlemişlerse her dini grubun içinde de din adına böylesi zulümler işlenmiştir.
Hristiyan dünyasının sömürgeci hareketleri ya da en son Yeni Zellanda’da bir camiye girip insanları vahşive katleden Hristiyan fanatik; Patani’ye yıllardır zulümler yaşatan işgalci Tayland ya da Arakan’da çocukları dahi katleden Budist fanatikler; Filistin’de İsrail korsan devletini kuran ve yıllardır zulümler yapan Yahudi fanatikler; El Kaide’nin 11 Eylül saldırılarıyla sivilleri katletmesi ya da IŞİD’in en vahşi şekilde Yezidilere ve esirlerine karşı işlediği cinayetler hep “din”ler adına yapıldı. Hatta dinsizlik gibi görülse de kanaatimce din işlevi gören Ateizm’de kendi içinden Mao gibi, Stalin gibi fanatikler çıkarabildi.
Yine Cemil Meriç bu sözüyle tüm ideolojileri mahkum etse de Liberalizm, Milliyetçilik, Feminizim gibi çeşitli ideolojilere sahip rejimlerin ya da şahısların yaptığı insani faaliyetler ve iyilikler de mevcuttur. Dolayısıyla iyilik-kötülük, adalet-zulüm, dar görüşlülük- açık görüşlülük gibi fiiller hiçbir din veya ideolojiyi toptan bir çuvala koyarak değerlendirilemez. Hele ki delilik ya da akıl dışılık şeklindeki ithamlarla yapılan genellemeler hiçte hoş görülü bir yaklaşım değildir. Meriç’in bu sözü kanaatimce bu açıdan kusurlu bir sözdür. Hele bir de Meriç’in bu sözü dinler adına işlenen zulüm ve cinayetler kast edilerek “dinler idrakimize giydirilmiş deli gömlekleridir.” şeklinde ifade edilseydi sanırım bu söz dindar kitlelerde pek alıcı bulmayacak ve dindarlar savunma amaçlı daha bir empatik davranacaklardı. Aynı empatiyi bizden olmayan tüm ideolojilere de göstermemiz gerektiği kanaatindeyim.